H ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΣΥΜΒΑΣΗ ΤΟΥ ΤΟΠΙΟΥ Ή ΣΥΜΒΑΣΗ ΤΗΣ ΦΛΩΡΕΝΤΙΑΣ

H Ευρωπαϊκή Σύμβαση του Τοπίου ή Σύμβαση της Φλωρεντίας,  που κυρώθηκε από την Ελλάδα με το Ν.3827/2010, δέκα χρόνια μετά την υπογραφή της, αποτελεί το πρώτο περιφερειακής εμβέλειας νομικό κείμενο στο πεδίο του διεθνούς δικαίου που αφορά αποκλειστικά στην προστασία του τοπίου, ως χώρου – πλαισίου ζωής των ατόμων και των κοινωνιών. Η κύρωση της Σύμβασης την κατέστησε αναπόσπαστο τμήμα της ελληνικής νομοθεσίας, με αυξημένη τυπική ισχύ και υπεροχή των διατάξεων της έναντι των υπολοίπων της εθνικής κοινής νομοθεσίας. Αποτέλεσμα αυτής της υπεροχής θα είναι η σταδιακή διείσδυση των κατευθύνσεων της Σύμβασης στις διατάξεις της κοινής νομοθεσίας, οι οποίες αναγκαστικά θα προσαρμοστούν και θα εναρμονιστούν με αυτές.

Με την Σύμβαση αναγνωρίζεται η σπουδαιότητα του τοπίου στην ποιότητα ζωής των ανθρώπων οπουδήποτε, αναφέροντας όλες τις πιθανές εκδοχές εμφάνισης του τοπίου, δηλαδή σε αστικές περιοχές, στην ύπαιθρο, σε περιοχές υψηλής ποιότητας και σε περιοχές αναγνωρισμένες ως εξαιρετικού φυσικού κάλους, αλλά για πρώτη φορά και σε υποβαθμισμένες περιοχές, όπως και σε περιοχές χωρίς ιδιαιτερότητες. Το τοπίο, κατά τη Σύμβαση, συμβάλλει στη διαμόρφωση της τοπικής κουλτούρας και αποτελεί ένα βασικό συστατικό στοιχείο της Ευρωπαϊκής φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς, συνεισφέροντας στην ανθρώπινη ευημερία και παγίωση της Ευρωπαϊκής ταυτότητας. Αποτελεί ένα σημείο − κλειδί για την ατομική και κοινωνική ευημερία και η προστασία, η διαχείριση και ο σχεδιασμός του συνεπάγεται δικαιώματα και ευθύνες για τον καθένα. 

Κάθε κράτος-μέλος που προσχώρησε στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση του Τοπίου οφείλει να προχωρήσει στη λήψη γενικών και συγκεκριμένων μέτρων. Γενικών μέτρων, όπως είναι η νομική αναγνώριση των τοπίων ή η εγκαθίδρυση και η εφαρμογή πολιτικών για τα τοπία, που να αποσκοπούν στην προστασία, διαχείριση και σχεδιασμό τους, και συγκεκριμένων μέτρων, όπως είναι η αύξηση της ευαισθητοποίησης της κοινωνίας των πολιτών, η κατάρτιση και η εκπαίδευση, η αναγνώριση και η εκτίμηση των τοπίων της χώρας, ο καθορισμός στόχων ποιότητας των τοπίων αυτών κ.α.

Στη χώρα μας δεν υπάρχει αυτόνομο ακόμη ειδικό νομοθετικό πλαίσιο πολιτικής τοπίου. Μέχρι να θεσπιστεί ειδικός νόμος, το τοπίο προστατεύεται μέσω της ισχύουσας νομοθεσίας. Η υφιστάμενη νομοθεσία της περιβαλλοντικής πολιτικής, της προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς και του πολεοδομικού και χωροταξικού σχεδιασμού καλύπτουν εν μέρει το κενό της έλλειψης πολιτικής τοπίου, με επάρκεια της νομοθεσίας για τις προστατευόμενες περιοχές, αλλά με έλλειπες νομικό καθεστώς προστασίας, σχεδιασμού και διαχείρισης στα συνηθισμένα ή στα υποβαθμισμένα τοπία. 

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΟΠΙΟΥ ΚΑΙ ΤΕΧΝΙΚΑ ΕΡΓΑ

Ο σχεδιασμός του τοπίου απαιτεί μια σύνθετη αντιμετώπιση των χωρικών προβλημάτων του τοπίου. Μια μελέτη αρχιτεκτονικής τοπίου αποτελεί μια συστημική ανάλυση των δεδομένων της δομής, των λειτουργιών και των αλλαγών του τοπίου, και μια ανάγνωση του χαρακτήρα και της ταυτότητας του, που προσδιορίζει τις αδυναμίες, τα απειλούμενα στοιχεία, τις προοπτικές και τις δυνατότητες χρησιμοποίησης του τοπίου, τον προσδιορισμό δηλαδή της ικανοχωρητικότητας του, του δυναμικού και της καταλληλότητας του για διαμόρφωση.

Οι σύγχρονες τάσεις της αρχιτεκτονικής τοπίου προτείνουν μια ανάλυση όχι μονοδιάστατα οικολογική ή οπτική-αντιληπτική, αλλά μια ανάλυση τοπίου που να  βασίζεται σε κριτήρια κοινωνικά, οικολογικά και αντιληπτικά για την πολλαπλή ανάγνωση του τοπίου. Η προσέγγιση αυτή καθιερώθηκε ως κοινωνικοοικονομική, οικολογική και αντιληπτική, περιλαμβάνει οικολογικά και αντιληπτικά στοιχεία, αλλά και τη διερεύνηση της ιστορίας του τόπου, τη φυσική και πολιτισμική, και όλων εκείνων των χαρακτηριστικών παραγόντων που συμβάλλουν στη σύνθετη διαμόρφωση του τοπίου. Η προσέγγιση αυτή περιλαμβάνει το συσχετισμό του τοπίου με τον χρόνο, αφού αναγιγνώσκει τις εγγραφές του χρόνου στο τοπίο και επιδιώκει μια κατανόηση του τοπίου γι’ αυτούς που θα το χρησιμοποιήσουν, δίνοντας προτεραιότητα στο συλλογικό ενδιαφέρον κατά τη χρήση του τοπίου.

Στα τεχνικά έργα, ενώ ο περιβαλλοντικός σχεδιασμός των τεχνικών έργων αποτελεί ένα σύνθετο πρόβλημα συνάρθρωσης της λειτουργικότητας, της ευστάθειας, της ασφάλειας, της οικονομίας, της αισθητικής και της οικολογίας, η μελέτη αρχιτεκτονικής τοπίου, που εξειδικεύεται συχνά ως μελέτη αποκατάστασης τοπίου, έχει σκοπό την αναβάθμιση και ανάδειξη τοποθεσιών ιδιαίτερου φυσικού κάλλους ή πολιτιστικής κληρονομιάς που αξίζουν προσοχής, την ένταξη του τεχνικού έργου στο υφιστάμενο τοπίο, την προστασία και την αποκατάσταση του διαταραγμένου τοπίου από την κατασκευή του έργου.

I want to be a landscape architect...

Στην αιώνια αναζήτηση του τι θέλω να κάνω όσο μεγαλώνω, βρέθηκε μπροστά μου ένα σπουδαίο, αλλά εξαιρετικά δύσκολο, επίπονο θα έλεγα, διετές διατμηματικό μεταπτυχιακό της Γεωπονικής Σχολής και του Τμήματος Αρχιτεκτόνων του ΑΠΘ. Με εκατοντάδες απαιτήσεις, που αν τις γνώριζα εκ των προτέρων, θα με έβαζαν σε ένα τρομερό δίλημμα...

Σε ψευτοδίλημμα μπήκα βέβαια, γιατί βρέθηκα να πρέπει να αποφασίσω ανάμεσα στην Αρχιτεκτονική Τοπίου που ήταν δύο χρόνια και σε κάποιο άλλο, μονοετές. Χάρη σε μια καλή συμβουλή, που μετέθετε το δίλημμα μου σε δυο απλές ερωτησούλες ("αν και τα δυο μεταπτυχιακά ήταν διετή, τι θα διάλεγες?", "αν και τα δυο μεταπτυχιακά ήταν μονοετή, τι θα διάλεγες?"), κατάφερα να διαλέξω μέσα σε χρόνο dt τι θέλω να γίνω όταν μεγαλώσω, και να χάσω (στην κυριολεξία) τον ύπνο μου για τέσσερα εξάμηνα! Δίνεις όνειρα, στην πράξη, για να κερδίσεις το όνειρο... Έτσι πάει... Αλλά αξίζει, μέχρι το τελευταίο δευτερόλεπτο!

Αυτό το video, που βρήκε μια συνάδελφος και φίλη πρόσφατα, περιγράφει την ομορφιά που συνθέτει η τέχνη, η επιστήμη και η τεχνική της Αρχιτεκτονικής Τοπίου... 

ΤΟΠΙΟ... ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΕΛΙΚΑ ΤΟ ΤΟΠΙΟ;

Πολλοί οι ορισμοί, πολλές και οι διαφωνίες, οι συμπληρώσεις, οι επαναδιατυπώσεις. Θα χρησιμοποιήσω τον επίσημο ορισμό, όπως αποτυπώνεται στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση του Τοπίου ή Σύμβαση της Φλωρεντίας, την πρώτη Διεθνή Σύμβαση για το Τοπίο, που αποτελεί ένα σημαντικό βήμα για την αειφορική διαχείριση και προστασία του τοπίου στο σύνολο του Ευρωπαϊκού χώρου. Όχι γιατί είναι ο πληρέστερος ορισμός, αλλά γιατί αυτόν αποδέχεται η Πολιτεία ως ορισμό του, και με αυτόν θα διεκδικήσουμε την προστασία και την ανάδειξή του.

Κατά τη Σύμβαση, Τοπίο σημαίνει μία περιοχή, όπως γίνεται αντιληπτή από ανθρώπους, του οποίου ο χαρακτήρας είναι το αποτέλεσμα της δράσης και αλληλεπίδρασης των φυσικών και/ή ανθρώπινων παραγόντων.[1] 

Ο ορισμός αυτός για το τοπίο, το περιγράφει ως χώρο φυσικό ή και ανθρωπογενή, αντιληπτό από τους ανθρώπους, αποτέλεσμα φυσικών ή και ανθρωπογενών διεργασιών. Αποτελεί έναν ορισμό που μεταφέρει τις σύγχρονες αντιλήψεις για το τοπίο, καθώς εμπεριέχεται η αντιληπτική, η πολιτισμική, η οικολογική και η κοινωνική διάσταση του τοπίου. Κρατήστε το αυτό, το τοπίο είναι πολυδιάστατο...

---

[1] Άρθρο 1, Ν. 3827/2010, ΦΕΚ Α/30/25.2.2010, Κύρωση της Ευρωπαϊκής Σύμβασης του Τοπίου, Εφημερίδα της Κυβέρνησης, Εθνικό Τυπογραφείο, Αθήνα